Graffiti Nedir? Sokak Sanatına Üzerine Notlar

Graffiti şehir hayatının fazlasıyla içinde. Otobüste, sokakta yürürken, tramvay beklerken İstanbul’un her yerinde rahatça karşımıza çıkan kimi zaman bizi güldüren kimi zaman düşündüren bir çok graffiti, stencil ve poster mevcut. Peki şehirde bu kadar iç içe yaşadığımız sokak sanatı üzerine neden detaylı bir araştırma yapmayalım? Bu seriye bir yazı daha ekleyeceğimi düşünüyorum. Fakat daha önce yayımladığımız graffiti fotoğraflarına göz atabilirsiniz, Türkiye’de çıkmış graffiti dergileri hakkında da bilgi sahibi olabilirsiniz. Roma katakomblarından çıkıp 1980’lerin New York’una uzanan bir yolculuğa çıkmaya hazır olun!

Tarihte Graffiti Nerede?

İspanya'da bulunan Altamira Mağarası'ndaki ilkel duvar resimleri.
İspanya’da bulunan Altamira Mağarası’ndaki ilkel duvar resimleri.

Arkeologlar Pompei’de, Mısır’da ve Roma katakomblarında bulunan yazı, şekil ve çizimlere graffiti adını vermişlerdir.[1] Bunun yanısıra halka açık alana yazılan isim, tarih, slogan ve diğer tüm mesajlara da arkeolojide graffiti denmektedir.[2] Graffiti İtalyanca olan ve çizme, işaretleme vb. anlam taşıyan “grafficar”  kelimesinin çoğul halidir. Günümüzde gündelik yaşamda graffiti tüm köklerini kent içerisine salmıştır. Stilize edilmiş harflerle yazılan takma adlar(tag) ve çeşitli karakterlerin şehir içerisindeki duvarlara, tren garlarına, trenlerin üzerine sprey boya ve marker aracılığı ile çizilmesi şeklinde devam eden bir sokak sanatıdır.

Günümüzde kent içerisinde yüzlercesini gördüğümüz graffitinin ilk çeşitlerini mağara resmi formunda hayvan kemikleri ve pigmentlerle mağaralara insanlığın başlangıcından beri yazılmaya başlanarak[3]; Pompei’de, Mısır’da ve Roma’da bulunan duvar yazısı geleneği üzerinden yürüdüğünü söyleyerek günümüze geldiğini söylememiz mümkündür.

Savulun, Taki 183 ve Modern Graffiti Geliyor!

Günümüz modern graffitisi ise şu anki şeklini 1960’lı yılların sonunda gençlerin çıkmayan markerlarla lakaplarının veya isimlerinin Taki183sonuna yaşadıkları caddenin numarasını ekleyerek duvarlara yazması ile başlamıştır. New York’ta ortaya çıkan modern graffitinin başlangıcı postacılık yapan Taki 183 lakaplı Yunan-Amerikan Demitrius adlı bir gence dayandırılır, Taki 183 lakabı adının kısaltması olan Demetaki’den ve Kuzey Manhattan’da bulunan Washington Height’in caddelerinden biri olan 183’ün numarasından gelmektedir. Fakat Taki 183’ün ilk graffiti sanatçısı veya ilk kral(king)* olduğunu söylememiz mümkün değildir, Taki 183 medya tarafından ilk keşfedilen graffiti sanatçısıdır.[4] Graffitinin başlangıcında Taki 183 ile beraber Julio 204, Frank 207, Joe 136 adlı sanatçıların da izleri görülür. Zaten Taki 183 21 Temmuz 1971’de New York Times’a verdiği söyleşide de “Yazdığım bu formu Julio 204’ten aldım fakat Julio 204 bu işi sadece 2 sene yaptı ve yakalandı.” diye eklemiştir.[5]

Jean-noël Lafargue'ın Wikipedia'ya yüklediği Seen'in Paris'te çekilmiş fotoğrafı.
Jean-noël Lafargue’ın Wikipedia’ya yüklediği Seen’in Paris’te çekilmiş fotoğrafı.

Taki 183’ün medya ile elde ettiği şöhretten sonra başlangıçta Amerika Birleşik Devletleri’nde birçok genç Taki 183 gibi meşhur olmak istemişlerdir. Bunun üzerine metrolar, duvarlar ve kamuya açık her türlü alan graffitilerle donatılmaya başlanmıştır. 70’lerin ve 80’lerin arasında altın çağını yaşayangraffiti bu süre içerisinde pek çok ünlü sanatçı yaratmıştır. Bu süre içerisinde graffiti stillerinde de değişiklik olmuştur. Kimi zaman çetelerin bölgelerini belirtmek için de kullandığı graffiti genel olarak halktan sıradan insanların dışavurum aracı olarak kendisini göstermiştir. 1970 ve 1980 arasında Seen, PJ, Duster, Dondi, Blade, Chino, Iz the Wiz gibi stilleriyle ve aktiflikleriyle fark yaratmış birçok graffiti sanatçısına rastlanmıştır.

Graffiti Atlantik’i Geçiyor!

1982 yılında Style Wars ve 1983 yılında Wild Style olmak üzere graffiti, sokak yaşamı ve hip hop kültürü üzerine iki adet belgesel çekilmiştir. Ayrıca bunlar graffitinin ticarileştirilmesi konusunda da ilk adımlar oldukları gibi graffitinin ve sokak yaşamının ciddi şekilde medyaya taşındığı ilk projeler olmuşlardır.

1980’li yılların ortalarından itibaren Amerika Birleşik Devletleri graffiti konusunda yüksek ölçekte önlemler almıştır. Bu durum graffitinin anavatanı Amerika Birleşik Devletleri’nde graffiti sanatını yavaşlatmış olsa da Wild Style ve Style Wars gibi graffiti belgeselleri graffitinin Avrupa kıtasındaki yayılımını ateşlemiştir. Özellikle 1990’dan sonra etkisini yitirmeye başlayan dünya sınırlarıyla beraber graffiti sanatı tüm dünya üzerinde yayılım göstermeye başlamıştır.



*Bir bölgede iyi graffiti yaptığını kanıtlamış kimse.

[1] “What is Graffiti”. http://www.sandiego.gov/graffiti/whatis.shtml (27 Mayıs 2010).

[2] “Glossary”. http://arkarcheology.uark.edu/rockart/index.html?pageName=Glossary (27 Mayıs 2010).

[3] Stowers George C.(1997). Graffiti Art: An Essay Concerning The Recognition of Some Forms of Graffiti As Art. http://www.hiphop-network.com/articles/graffitiarticles/graffitiart.asp (27 Mayıs 2010).

[4] “Taki 183”. http://www.at149st.com/taki.html (28 Mayıs 2010)

[5] Charles D. H. (1971). “Taki 183” Spawns Pen Pals. The New York Times. (21 Temmuz 1971)